Göreme Açık Hava Müzesinde Bulunan Kilise-Manastır ve Şapeller: Kapadokya'da Hıristiyanlık dönemine ışık tutan en önemli eserler,kayalara oyulmuş kiliselerdir. Bölgede 250'den fazla kilise bulunmakta, her vadide kilise ve mastırlara rastlanmaktadır. Bu kısımda Kapadokya Kiliselerinin önemli sayılanları bazı özellikleriyle sizlere tanıtılacaktır. Kiliselerin en kalabalık olarak bulunduğu alan, III ve XIII.yüzyıllar arasında manastır hayatının yoğun bir şekilde yaşandığı,dini merkez durumundaki Göreme'dir.Göreme Vadisinde en güzel örnekleri görülen kilise ve şapellerin mimarisinde ve dekorasyonunda Mezopotamya, Filistin,İlk Hıristiyanlık,Bizans ve Ermeni sanat uslubunun etkileri, görülmüktedir.Bugün Göreme Açık Hava Müzesi olarak ziyarete açık olan bölgedeki kiliseler,manastırlar ve şapeller aşağıda anlatılmıştır.

Tokalı Kilise: Bölgenin en büyük kaya kilisesidir.Eski Kilise,Eski Kilisenin Altındaki Kilise,Yeni Kilise ve onun kuzeyindeki Yan Şapel olmak üzere dört mekandan oluşur. X.yüzyıl başına tarihlenen Eski Tokalı Kilise bugün Yeni Tokalı Kilise'nin giriş mekanı şeklindedir.Tek nefli ve beşik tonozludur.Aziz tasvirleri,müjde,ziyaret,bakireliğin ispatı,Beytüllahim'e yolculuk,doğum,üç müneccimin tapınması,masum çocukların katliamı,Mısır'a kaçış,İsa'nın mabede takdimi,Zekeriya'nın öldürülmesi,İsa'nın Vaftizci Yahya ile buluşması,Kana düğünü,şarap mucizesi,ekmek ve balıkların çoğalması,kör adamın iyileşmesi,Lazarus'un dirilmesi,som akşam yemeği,ihanet,İse Platus önünde,İse Golgota Yolunda,İsa Çarmıhta,İsa'nın çarmıhtan indirilmesi,İsa'nın gömülmesi,kadınlar boş mezar başında,İsa'nın cehenneme inişi ve İsa'nın göğe yüklelişi gibi sahneler resimlenmiştir.Yeni Tokalı Kilise X.yüzyılın sonunda yapılmıştır.Enlemesine dikdörtgen planlı,beşik tonozludur.İsa'nın hayatı kronolijik sahneler halinde mavi ve kırmızı renklerle kilise duvarlarına fresklenmiştir.Sahnelerin zeminini oluşturan lapis mavisi,bu kiliseyi diğerlerinden ayıran en önemli özelliktir.

Rahibeler (Kızlar) Manastırı: Açık Hava Müzesinin girişinin solunda yer alır.Yedi katlı bir kaya kütlesi olan kilisenin birinci katındaki yemekhanesi,mutfağı,birkaç odası ve ikinci katındaki yıkık şapeli gezilebilir durumdadır.Üçüncü katta yer alan ve bir tünelle ulaşılan kilisesi çapraz kubbeli,dört sütunlu,üç apsislidir.Ana apsisteki templona Göreme'deki diğer kiliselerde pek rastlanmaz.Katlar arasındaki bağlantı tünellerle sağlanmıştır.Tehlike anında tünelleri kapatmak üzere yeraltı şehirlerinde olduğu gibi sürgü taşları kullanılmıştır.Kilisede doğrudan kaya üzerine yapılan İsa resminin yanında kırmızı bezemeler görülür.

Yılanlı (Aziz Onuphrius) Kilisesi: Girişi kuzeydendir. Ana mekan enlemesine dikdörtgen planlı,beşik tonozlu,güneyde mezarların bulunduğu ek mekan ise düz tavanlıdır.Apsisi sol uzun duvara oyulmuştur.XI.yüzyılda yapılan kilise tamamlanmadan bırakılmıştır.Tonozun her iki yanında Kapadokya'da yaşamış azizelerin tasvirleri yer almaktadır.Kİliseye adını vermiş olan Aziz Onuphrius'un hikayesi şöyledir; Hafifmeşrep bir kadın olan Onuphrius günün birinde tövbekar olur ve Tanrı'ya kendisini erkeklere karşı korumsı için yalvarır.Tanrı onu sakal ve bıyıkla çirkinleştirerek Aziz mertebesine yükseltir. Elmalı Kilise: Adına çevresindeki elma bahçelerinden alan kilisenin fresklerinden XI.yüzyıla ait olduğu anlaşılmaktadır.Dokuz kubbeli,dört sütunlu,kapalı Yunan haçı planlı,üç apsislidir.Asıl girişi güney yönünden olan kiliseye kuzeyden açılan bir tünel vasıtasıyla girilebilmektedir.İlk süslemeleri Aziz Basil ve Azize Barbara kiliselerinde olduğu gibi doğrudan duvara kırmızı boya ile yapılan haç ve geometrik çizimlerdir.Kilise hem ikonodul dönemde hem de bu dönem sonlarında kullanılmıştır.

Aziz Basil Şapeli: Göreme Açık Hava Müzesinin girişindedir.Sütunlara ayrılan nartekste mezar çukurları bulunan kilise XI,yüzyıla tarihlenmektedir.V.yüzyılda kazılmış,bir kısmı ikonodul dönemde kırmızı bezemelerle süslenmiş,bir kısmı da ikonodul dönem sonrasında fresklenmiştir.Şapelde; Ana apsiste İsa Portresi,ön yüzünde Meryem ve Çocuk İsa,kuzey duvarında at üzerinde Aziz Teodore,güney duvarında yine at üzerinde ejderle savaşan Aziz George,Aziz Demetrius ve iki azize tasviri bulunmaktadır.

Karanlık Kilise: Karanlık Kilise olarak adlandırılmasının sebebi,narteks kısmındaki küçük bir pencereden çok az bir ışık almasıdır.Bu nedenle fresklerindeki renkler oldukça canlıdır ve bölgenin freskleri en sağlam kalmış kilisesidir.XI.Yüzyıl sonunda yapılmıştır.Kuzeydeki kavisli merdivenden kilisenin dikdörtgen,beşik tonozlu narteksine çıkılır.Narteksin güneyinde bir mezar bulunmaktadır.Kilise haç planlı,çapraz tonozlu,merkezi kubbeli,dört sütunlu,üç apsislidir.

Çarıklı Kilise: İsa'nın göğe yükseliş sahnesinin altında bulunan çarık izine benzer bir ayak izinden dolayı kiliyese bu ad verilmiştir.XII.yüzyıl sonunda yapılmıştır.Çapraz tonozlu,üç apsisli,dört kubbelidir.Bazı sahneleri iyi muhafaza edilmiştir.Elmalı Kilise ve Karanlık Kilise'ye benzer ancak figürler burada daha büyük ve uzundur.Diğer kiliseler için belirtilen tasvirlerin bazıları burada da yer alır.

Azize Barbara Şapeli: İkonograflarından birinin adıyla anılan kilise VIII.yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilir. Kiler,mutfak ve yemekhanesi bugüne kadar kalabilmiştir.İkonodul döneme ait kiliselerdendir. Zengin geometrik ve mitolojik motifler kırmızı boya ile doğrudan kaya üzerine işlenmiş,XI.yüzyıldan sonra fresklenmiştir. Renklerin solukluğu,karakterlerin belirgin olmayışı fresklerin amatör bir çalışmanın ürünü olduğu izlenimi vermektedir. Kadir Durmuş Kilisesi: Adını içinde bulunduğu sahibinden alır.Göreme Beldesine yakın bir yerde bulunan kilise, kesme taşlarla inşa edilmiştir.Kaya kabartma süslemelerin en güzel örnekleri bu kilisede görülebilir.VII.yüzyılda yapılmıştır.Diğer kiliselerden farkı,ortadaki papaz tahtı,iri dörtgen sütunlar,vaftiz yeri ve duvarlara oyulmuş mezarların oluşturduğu yapı komposizyonudur.Uzun zamandır kullanılmadığı anlaşılmaktadır.

El-Nazar Kilisesi: El-Nazar vadisinde bulunan kilise XII.yüzyıla tarihlendirilir. İsa'nın çocukluğundan mucizelere kadar geçen zaman ve azizlerin tasvirleri sahnelenir. "T" planlı kilisenin kemerleri madalyonlarla süslüdür. Diğer kiliselerde bulunan tasvirlerin benzerleri burada da bulunmaktadır.

Saklı Kilise: 1957 yılında bulunduğu için bu kiliseye Saklı Kilise denmiştir. El-Nazar Kilisesine yakındır. Kırmızı rengin hakim olduğu freskleri doğrudan kaya üzerine yapılmıştır. Mimarisi Mezopotamya kilise mimarisine benzer. XI-XII yüzyıllar arasında yapılmıştır.

Kılıçlar Kilisesi: Kılıçlar vadisinde yer alan IX.yüzyıl sonu X.yüzyıl başına ait bir payıdır. İçi oldukça zengin bir şekilde fresklerle süslenmiş olup uzun bir incil siklusu içermektedir.

Meryem Ana (Kuşluk) Kilisesi: Göreme vadisinin en güzel yapılarından biri olan kilise,Kılıçlar Vadisinin başladığı yamaçta,Tokalı Kilise'nin arkasındadır.Kilisede, Aziz figürleri ve İncil siklusunun dört sahnesi yer almaktadır.Beytüllahime yolculuk,doğum,İsa çarmıhta,Meryem'in ölümü ve aziz tasvirleri yer almaktadır. Azize Catherine Şapeli: Karanlık Kilise ve Çarıklı kilise arasındadır.XI.yüzyıla tarihlenmektedir.Hem narteksi hem de naosu serbest haç planlı,merkez kubbeli,beşik tonuzludur.Apsisi templonludur.Narteks zeminine dokuz mezar,duvarlarında ise iki nişli mezar bulunmaktadır.Sadece naos kısmı dekorasyonlar içermektedir.

Aziz Eustathius Şapeli: Tokalı Kilise ve Meryem Ana Kilisesinin arkasındadır.X.yüzyıl başında yapılmıştır.Ağırlıklı olarak kırmızı ve yeşil renklerin kullanıldığı freskler,Hıristiyanlığın erken dönemlerine işaret etmektedir.Dini sahneler İsa'nın çocukluğundan alınan tasvirlerle sınırlıdır.

Yamalı Kilise: Latin,Grek ve Malta haçlarının işlendiği kilisede süsleme ve sembollerin anlaşılmasında güçlük çekilir.Süsleme üslubu,Doğu kültürlü Roma mozaik ve duvar süslerini çağrıştırmaktadır.Bizans öncesi -Suriye türü- yapı üslubuna sahiptir. IV.ve VI.yüzyıllar arasında yapıldığı sanılan kilise bölgenin en ilginç ve çözümlemesi en güç kiliselerindendir.

Eğritaş Kilisesi: Duvarlarındaki yazılardan Meryem'e adandığı anlaşılan kilise VIII. ve XII yüzyıl arasına aittir. Duvarları bir çift melek portesi,Meryem ve haç tasvirleriyle süslenmiştir. Kilisede, diğer kiliselerdeki gibi tasvirler mevcuttur.

Göreme Vadisinde bulunan ve bazıları henüz resmi bir isme kavuşmamış olan diğer kilise şapeller arasında önemlileri; Eski Bacak Kilisesi,Teodocus Şapeli,Jerhanion Kilisesi,Madalyon Kilisesi,Çift Yüzlü Şapel,Ağaçaltı Kiliseleri,Manastır Sütunlu Kilise ve Ala Manastır Kilisesidir.

Ürgüp'te Bulunan Kilise-Manastır ve Şapeller
Pancarlık Kilisesi: Ürgüp-Ortahisar yolunun üzerinde Pancarlık Vadisindedir.Duvar resimleri yeşil zeminli olan kilise oldukça iyi korunmuştur.Zengin İncil siklusunu içeren kilisede sahneler frizler halinde birbirini takip etmekte,frizin her iki yanında madalyonlar içinde aziz tasvirleri bulunmaktadır.Kilise,XI.yüzyılın ikinci yarısında yapılmıştır.Geçen yüzyolda freskler yeniden boyanmış olmakla beraber iyi korunmuştur.1924 nüfus mübadelesinden önce Ortodoks Rumlar'ın ziyaret ettikleri bir kilisedir

Ürgüp çevresinde bulunan diğer kiliseler: Mustafapaşa'da Aios Vasilios kilisesi,Konstantin-Eleni Kilisesi,Kara Kilise,Yeşilöz Kilisesi (Aziz Teodore);Cemilköy'de Archangel Manastırı,Hagios Stephonos Manastırı,Sain Eupheima Kilisesi;Soğanlı'da otuz civarında kesme taştan yapılmış kilise bulunmaktadır.Soğanlı Vadisi XIII.yüzyıldan beri Hıristiyan yerleşimidir.Önemli kiliseler;Takkeli kilise,Ak Kilise,Geyik Kilise,Karabaş Kilise,Canavar kilise,St.Barbara Kilisesidir.Ayrıca Alakara Kilise ve Manastır Vadisi Kiliseleri de Ürgüp'te bulunan Hıristiyan medeniyetinin izlerini bugüne taşımaktadır.

Ortahisar'da Bulunan Kilise-Manastır ve Şapeller:
Üzümlü (Aziz Nichitas) Kilise: Ortahisar'ın batısında Kızılçukur Vadisinin girişindedir.Üzümlü Kilisenin bulunduğu peribacası,keşişlerin yaşadığı manastır kompleksi gibi oyulmuştur.Kilise,peribacasının alt kısımlarında yer alır.Üst kısmında ise tavanında kabartma haç olan kabartma bir tavan yer almaktadır.Kilisenin ithaf yazısında Stylite Nichitas'a ait bir yazıt bulunduğundan,bu kilise Aziz Nichitas Kilisesi olarak da anılır.Kesin olmamakla birlikte VII. veya IX.yüzyıla ait olabileceği düşünülmektedir. Ortahisar'da bulunan diğer kilise ve manastırlar;Harım Kilise,Sarıca Kilise,Cambazlı Kilise,Tavşanlı Kilise,Ala Kilise,Kepez Kiliseleri,Balkan Deresi Kiliseleri,Hallaç Dere Manastırıdır.

Belisırma ve Ihlara Kiliseleri: Hristiyanlığın ilk dönemlerinden itibaren önemli manastır yerleşimleridir.Ulaşımı zor olan ve gizlenmiş durumdaki bu vadiler çok fazla saldırıya maruz kalmamışlardır.Belisırma Köyü,Ihlara ve Melendiz Çayı üçgeninde 105'i kilise olan 4000 oyulmuş kaya kütlesi bulunmaktadır.Bu bölgedeki manastırlarda,mimari ve ikonografi üzerinde diğer bölgelerde görülmeyen bir dış etki söz konusudur.Önemli kiliseler şunladır;Ala Kilise,Direkli Kilise,Kırkdamaraltı Kilisesi,Karagedik Kilisesi,Eskibaca Kilisesi,Sümbüllü Kilise,Bahattin Kilisesi,Ağaçlı Kilise,Yılanlı Kilise,Karanlık Kilise,Kokar Kilisesi,Purinliseki Kilisesi,Eğritaş Kilisesi,Kemer Kilise,Saint George Kilisesi. Bunların dışında diğer bölgelerde;Belha Manastırı (Özkonak),Vaftizci Yahya Kilisesi,Güvercinlik Kilisesi,Güllüdere Kilisesi (Çavuşin),Aziz Jean Kilisesi ve Açıksaray Harabeleri (Gülşehir) dir.

Zelve Kiliseleri: Zelve Vadisi,IX. ve XIII.yüzyıllar arasında önemli bir Hıristiyan yerleşimidir. Keşişlere ilk dini eğitim burada verilmektedir. Kiliseler frenklerle süslenmiştir. Dekorasyonda sadece Grek,Latin ve Malta haçları ve dini semboller bulunmaktadır. Balık,İsa'yı temsil eden en eski ve en önemli semboldür.